वणवे सुरूच !आता तरव्यांनी होरपळणार पोलादपूर तालुका; वनविभाग वणवे तर कृषी विभाग तरवे रोखण्यात अपयशी

पोलादपूर (शैलेश पालकर) : 

तालुक्यात मार्गशीर्ष महिन्यापासून सुरू झालेले वणवे आता पौष महिन्याच्या मध्यावरही सुरू असून पारंपरिक शेतीचा एक अविभाज्य भाग म्हणून शेतात जाळले जाणारे तरवे झळ सोसावयास लावणार आहेत. या उष्म्यासोबत दिवसा-दुपारी तब्बल 32 ते 36 अंश सेल्सीयस तापमान वाढल्याचे दिसून येत आहे. तालुक्यातील वनविभागाला गेल्या अनेक वर्षांमध्ये वणवा प्रतिबंधक सप्ताहाचे आयोजन करण्यापलिकडे जनजागृती करण्यात यश आले नसून कृषी विभागालाही शेतात तरवे जाळण्यास प्रतिबंध करण्याकामी यश आले नसल्याचे स्पष्ट झाले आहे.

पोलादपूर तालुक्यातील लोहारमाळ येथील महानगर गॅस पंपाच्या परिसरात वणव्याच्या आगीने वेढल्याचे दृश्यं पंपाला आगीच्या भक्ष्यस्थानी ओढणार की कसे, याबाबत भिती निर्माण करीत होते. महाबळेश्वर रस्त्यावर दोन वर्षांपूर्वी डोंगरावरील गवत व छोटी झाडे पेटविण्यासाठी जळक्या कापडी चिंध्या लावलेली लाकडं फेकणारे मोटारसायकलस्वार मोबाईल शूटींगमुळे उघडकीस आले होते. त्यामुळे वणवे मानवनिर्मित की नैसर्गिक या चर्चा आजतागायत वणव्यांप्रमाणेच सुरू आहेत.

पोलादपूर तालुक्यात कवळं काढून राब पेटविण्याचा हंगाम आता सुरू झाला आहे. अनेक शेतामध्ये शेण, फांद्या, पानं असा राब अंथरला गेला आहे. यात सागवानी झाडांच्या पानांचा आणि कोवळया फांद्यांचा राबामध्ये जास्त उपयोग झाल्याचे दिसून येत आहे. यालाच कवळं काढणे असे म्हणतात. यामुळे सागाची झाडं बोडकी झाल्याचेही दृश्य सर्वत्र दिसून येत आहे. दुसरीकडे गेल्या दोनवर्षांपूर्वी कवळं तोडताना 4-5 शेतकऱ्यांना हकनाक विजेच्या तारेला स्पर्श झाल्याने जीव गमवावा लागल्याचे दुर्दैवी सत्य तालुक्याला अनुभवावे लागले आहे. एकीकडे सागाची पाने जमिनीमध्ये विघटित होऊन त्यांचे मातीत रूपांतर होण्यास जास्त अवधी लागत असल्याचे कृषीविज्ञान सांगते. त्यामुळे सागमाफियांना हा हंगाम शेतीच्या मशागतीच्या निमित्ताने सागाची अवैध वृक्षतोड करण्यास प्रोत्साहित करणाराही ठरत आहे. शेतात तरवे म्हणजेच राब म्हणजेच तरवे जाळण्यास कृषी विभागालाही शेतकऱ्यांना प्रतिबंध करण्याकामी यश आले नाही.

सवाद येथे एका गवताची उडवी जळण्याचा तर कापडे फौजदारवाडीसह धामणदिवी, सडे, सवाद, कोतवाल बुद्रुक आणि कोंढवी येथे वाडा जळून गुरे होरपळल्याच्या दूर्घटना गेल्या दोन वर्षांत झाल्या आहेत. तालुक्यात संध्याकाळी उंच डोंगरावर विद्युत रोषणाई केल्यासारखे वणव्यांचे दृश्य मनोहारी दिसत असले तरी हे वणवे भर दुपारी जेव्हा पेटतात तेव्हा पाणी टंचाई असलेल्या या तालुक्यात शेतकऱ्यांना त्यावर नियंत्रण ठेवणे देखील अशक्य होत आहे. पोलादपूर तालुक्यातील माळरानावरील गवताचे प्रमाण पाहता ते तालुक्याला पशुधन संगोपनासाठी दुधदुभता तालुका अशी ओळख देण्यास उपयुक्त आहे. मात्र, तरीही नेमेचि येतो मग पावसाळा…उक्तीप्रमाणे दरवर्षी लागतात येथे वणवे…असा दाहक अनुभव शेतकरी घेताना दिसत आहेत. वास्तविकत: पावसाळी पिक घेऊन झाले की जमीन ओलसर असतानाच शेताची नांगरणी केल्यानंतर सूर्यप्रकाश आणि सूर्यकिरणे थेट जमिनीत मातीमध्ये शिरून माती भुसभूशीत होण्यास मदत होतेच; पण यासोबतच नंतरच्या पिकासाठी पोषक अशा सिलीकॉनीयस द्रव्याची निर्मिती होऊन पिके जोमाने वाढतात; हा कृषी विज्ञानाचा शोध तालुक्यातील तापमान वाढीसोबतच धूरामुळे होणाऱ्या प्रदुषणावरही नियंत्रण मिळविण्यास साह्यभूत ठरणार आहे. वातावरणाचे संतुलन बिघडविण्यास हे राब जाळण्याची मशागतीची पारंपरिक पध्दत मदत करीत आहे.

दहा वर्षांपूर्वी गवत कापणी करून मुंबईसह देशातील तबेल्यांमध्ये गवतपुरवठा करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांना साथ देणाऱ्या पोलादपूरकरांना गवताचा आणि मेहनतीचाही पैसा मिळाला नव्हता; त्यामुळे गवतकापणीसाठी कोणीही अनूकूल नाही. शेतकरी भातशेती आणि रबी हंगामातील भाजीपाल्याखेरिज कोणतेही उत्पादन घेत नसल्याने अन्य शेतकरी बांधावरील गवत कापायलादेखील शेतावर या हंगामात फिरकत नाहीत. भारतीय वनअधिनियम 1927 चे नियम 26 नुसार वणवे लावणाऱ्या 5 हजार रूपये दंड व 2 वर्षे कारावासाची शिक्षा अशी तरतूद असूनही वनविभागाकडून वणवा प्रतिबंधक सप्ताहानिमित्त निबंध स्पर्धा व वत्तृफ्त्व स्पर्धेशिवाय कोणतेही आयोजन केले जात नाही. तालुका कृषी कार्यालय आणि पंचायत समितीच्या कृषी विभागासह विविध समाजाच्या पुढाऱ्यांनीही तालुक्यातील राब जाळण्याच्या पारंपरिक जुन्या मशागतीबाबत ग्रामीण जनतेचे प्रबोधन करण्याची आवश्यकता आहे. वनविभागाने वणवा प्रतिबंधात्मक उपाययोजना करण्यासाठी गटारसदृश्य चर खणून ग्रामवन समित्यांमार्फत रोजगार हमी योजनेतून विविध कामे करण्याची गरज आहे.